The art of War

Hoe je over je klas denkt, bepaalt welk gedrag van je leerlingen ziet en hoe je dat interpreteert. Je kunt de klas als een tuin zien waar kennis en vaardigheden worden gedeeld en waar talenten en competenties tot bloei komen. Je kunt de klas als een machine zien, waarin iedereen een radartje is en ieder zijn eigen bijdrage heeft aan het grotere geheel. Je kunt de klas als een dorp zien, een kleine samenleving waarin iedereen een plekje moet zien te vinden.
Geen enkele beeld is juist of volledig, maar maakt wel bepaalde facetten en verbanden in de klas zichtbaar, vergelijkbaar met verschillende soorten brillen die je op kunt zetten.
De klas als strijdtoneel is een gevaarlijk beeld. Kinderen zijn geen vijanden en de les is geen veldslag. Het is een beeld waar je snel in blijft hangen en vaak leidt tot de wens en overtuiging dat kinderen maar weer strenger gestraft moeten worden. Erg onhandig om het nog maar niet over het etische aspect te hebben.
Toch kan je met dit beeld een aantal aspecten van lesgeven heel goed illustreren.

De kunst van het oorlogvoeren is een standaardwerk over de strategie van het oorlogvoeren, geschreven door de Chinese generaal Sunzi (of Sun Tsu) rond 500 voor Christus. Het wordt beschouwd als het oudst bekende boek over oorlog en strategie. In 13 korte hoofdstukken beschrijft de auteur de oorlogvoering op een zodanige manier, dat strategen en generaals het nog steeds gebruiken.

Een aantal uitspraken die in het boekje uitgewerkt worden, spreken mij erg aan omdat je ze ook heel goed in een klasse-omgeving kun toepassen. Hieronder volgen er drie.

- Gebruik directe manoeuvres om met de vijand in contact te komen en de indirecte om de overwinning te behalen.
- Indirecte manoeuvres zijn, wanneer juist toegepast, eindeloos als hemel en aarde en onuitputtelijk als rivieren en zeeën. Ze komen op en gaan onder als de zon en de maan. Ze verstrijken en keren terug als de seizoenen.

Ik denk dat dit ook bij lesgeven geldt. Je handelen in de klas valt onder directe manoeuvres. Je vertelt, je luistert, je geeft opdrachten, je kijkt, je loopt. Het zijn allemaal handelingen om in contact te komen met je leerlingen zodat je je informatie kunt overdragen. Maar de mate waarin je daarin succesvol bent hangt voor het grootste gedeelte af van je manoeuvres of handelingen voor- en na de lessen.
Als je weet wat je wilt, je weet wat je leerlingen willen, kunnen, nodig hebben dan kun je je aanpak bepalen en daarmee ga je aan de slag en win je uiteindelijk de slag. Het zijn dus allemaal activiteiten die indirect zijn, maar wel belangrijk.


Wie als eerste op het slagveld is en de vijand afwacht is uitgerust; degene die later komt en zich in de slag moet haasten is vermoeid. Daarom bewegen bedreven krijgers de vijand en laten zich niet door de vijand bewegen.

Dit kom ik regelmatig tegen in klassen waar het niet goed gaat. De leerlingen liggen onderuit in hun bankje, babbelen met elkaar, maken zo nu en dan een geintje. Er is er in zo’n klas dan precies één persoon die ontzettend zijn best doet en hard aan het werk is en dat is de leerkracht. Interventies moeten daarom er altijd op gericht zijn om de leerlingen weer in beweging te krijgen. Maar hoe krijg je leerlingen in beweging? Wel de eerste stap is in ieder geval kennismaken met je leerlingen. Wat vinden zij belangrijk? Daarbij zijn we bij het volgende punt.


• Wie de vijand kent en zichzelf zal in honderd veldslagen niet in gevaar zijn;
• Wie de vijand niet kent maar zichzelf wel, zal soms winnen en soms verliezen;
• Wie de vijand niet kent en zichzelf niet, zal iedere slag in gevaar zijn.

Zo riep een leerling tegen mij, een meisje van een jaar of 16: “Hee mafkees!” toen ik de klas in kwam. Ik was verbijsterd. Hoe moest ik hier nu op reageren? Boos? Moest ik paal en perk stellen aan dat brutale gedrag? Hoe ga ik dat doen dan?
Natuurlijk vroeg de klas zich dat ook af en het werd helemaal stil. De spanning was te snijden.
Tot ik mij realiseerde dat ik in een mail had gelezen dat dat meisje een tijdje in een extern opvangtehuis had gezeten en dat ze binnenkort weer terug zou komen op school. Wou ze misschien laten zien op haar (wat rottige manier) dat ze weer terug was?
Ik antwoordde: “Ik vind het niet leuk dat je mij mafkees noemt, maar wat goed dat je er weer bent. We hebben je gemist!” Ze knikte, meteen was de spanning verdwenen en konden we beginnen met de les. (Mooi voorbeeld toch? Met al die andere situaties dat ik precies het verkeerde zei en deed met alle desastreuse gevolgen van dien, kan ik wel een boek vullen, maa rben ik toch minder trots op :) )

In April 1972, bamboo slips versions of Sun Zi Bing Fa and Sun Bin Bing Fa were discovered in the No.1 Tomb of the Han Dynasty (206BC-220AD) in the Yinyue Mountain in Linyi, Shandong Province